“Bir insan her zaman hikâye anlatıcısıdır; kendi hikâyeleriyle ve başkalarının hikâyeleriyle çevrili yaşar; başına gelen her şeyi onlar aracılığıyla görür ve hayatını anlatıyormuş gibi yaşamaya çalışır.”

JEAN-PAUL SARTRE, Bulantı

“Yakın bir tarihte yayın hayatına son veren bir derginin veda etme nedeni ibret verici bir örnektir. Dergiyi çıkaranlar her ay kendilerine bine yakın kişiden şiir geldiğini ama derginin satışının birkaç yüzü aşmadığını söyleyerek sitem ediyorlardı. Yazmak ve yazdıklarını yayımlatmak isteyenlerin içinde yer alacakları edebiyatı okumaya ve izlemeye gönüllü olmaması gerçekten de büyük bir eksikliktir.”

“Eğer yazmak istiyorsanız yazarsınız. Kimse size engel olamaz. Ancak yazdıklarınızı başkalarına okutmaya kalkıştığınızda veya yayımlatmak istediğinizde işin rengi değişir. Ama şimdi daha işin başındayken bunu düşünmemeliyiz.”

“Başta, defter tutmaya başladığım ilkgençliğimde defterlerimin birilerinin eline geçeceği korkusunu taşırdım. Yazdıklarım benden habersiz okunabilir kaygısıyla onları en gizli çekmecelerimde tutardım. Ama bu tavrımla çelişecek biçimde herkesin gözü önünde yazardım. Çay bahçelerinde, kafeteryalarda… Daha sonraki yıllarda yazdıklarımı dosyalayıp yayınevlerinde metinlerimi değerlendirecek birilerini ararken edindiğim olumsuz deneyimin etkisiyle olsa gerek- defterlerimi saklamaktan vazgeçtim. Nasıl olsa onları okunsun diye yazıyordum ve okutacak birilerini bulmakta zorluk çekiyordum. İnsanların sandığım kadar meraklı olmadıklarını öğrenmiştim. Zaten yazdıklarım da kişisellikten sıyrılmaya başlamıştı artık. Yine bu duruma zıt olarak artık göz önünde yazmıyorum. Garip değil mi?”

“Bir süre sonra yazdığımın ayırdında olmadan, tek tek sözcükleri, cümleleri düşünmeden kendiliğinden yazı akmaya başlıyor. Bu, yazmanın en zevkli halidir.”

“Tıkanıklığı aşmanın bence tek yolu, o andaki zihinsel durumu değiştirmek. Bunu kolaylıkla herkesin başarabileceğine inanıyorum. Çünkü zihnimiz hep değişimleri kovalayan bir çalışma şekline sahip. Farklılıklar, şaşırtıcı durumlar ve biraz da gerginlik insan zihnini açan etmenler. Yine de aşılamaz bir noktaya gelmişsem o zamana kadar yazmış olduğum metni bir kenara koyup yoluma başka metinlerle devam ediyorum. Belki bir gün dönerim umuduyla…”

“Çocukların oyunlarının gerçek olmadığını fark etmelerine rağmen onları çok ciddiye alışları ile yazarların yarattıkları dünyalarla ilişkilerinin aynı olduğunu iddia eder. Bu noktada çok ilginç bir etimolojik kanıt da sunar (Almanca bu ilişkiyi korumuştur: Spiel, oyun demektir; Lustspiel komedi, zevk veren oyun; Trauerspiel, trajedi, üzen oyun anlamına gelir). Ancak çocuk büyürken oyun dünyasıyla yollarını ayırır ve bir gün gelir, eskiden oyunlardan nasıl zevk aldığına şaşırır bir zihinsel durumda bulur kendini. Artık çocuk oyunlarından zevk almaktan vazgeçmiştir.”

“Bütün büyük romanlar zaten bildiğimiz ama o konuda büyük bir roman yazılmadığı için kabul edemediğimiz gerçekleri göstermek için yazılır.”

“Çünkü hayal gücümüzün tıpkı diğer zihinsel yetilerimiz gibi son derece yaşamsal bir işlevi vardır: sorunlara çözümler üretmek.”

“O halde belli sayıda hikâye kalıbı olduğunu iddia edebilir miyiz? Şimdilik bu soruya evet yanıtını vermek istiyorum. Yaşam içinde gereksiz olan şeyler genellikle elenir. Enerji, canlı için yaşamsal önemi olan kısıtlı bir kaynaktır. İnsan beyni de bedenin diğer organları gibi enerji optimizasyonu kurallarına uyar. Kullanılacak değerde olanlar daha çabuk öğrenilir ve kalıcılaşır. Maruz kalma sıklığı arttıkça bir hikâye kalıcı ve önemli bir kalıp haline gelir. Bu noktada, bireyin içinde bulunduğu ortamın çeşitliliğinin ne kadar önemli olduğu görünüyor. Birbirine benzer olayların yinelendiği bir çevrede yaşayan birey için uzaklarda yaşayan başkalarının deneyimleri ancak yedek hikâyeler olarak kalır. Asıl hikâye orada, o anda yaşananlarla sınırlıdır.”

“İyi bir edebiyat metninde hiçbir şey rastlantısal değildir. Kurmaca ürünlerde kaza olmaz. Bu nedensellik, yazarın çok karmaşık bir hesap yaparak yazdığı anlamına gelmez. Uykuyla uyanıklık arasında yaşanan bir deneyime benzer yazmak. Yazar da kimi zaman neyi neden yazdığını, hangi ayrıntının üzerinde daha çok durduğunu bilmez. Bazen hiç ummadığımız bir biçimde gelişir yaratma süreci.”

“En sıradan olayların anlatılacağı öykülerde bile hikâyenin başladığı gün diğerlerinden farklıdır. Farklı olduğu için anlatılmaya değerdir. Öyle olmasa bile kolay bir başlangıç olduğu için tercih edilir.”

“Edebiyat yapıtlarını derinlikli kılan, onları önemli yapan şey, sordukları sorulardır. Edebiyat, yanıtlar üretmekten çok, soruları çoğalttığında ilginçtir.”

“Bir seferinde aklıma gelen parlak bir roman fikrini uzun uzadıya defterime not almıştım. Aradan epeyce bir zaman geçtikten sonra okuyacak bir şey bulamadığım için kıvrandığım bir gece sevdiğim yazarlardan birinin daha önceden okumuş olduğum bir romanına göz gezdirmeye başladığımda başımdan aşağıya kaynar sular döküldü! Daha önce not ettiğim ‘parlak’ fikrim Paul Auster’ın romanlarından birinin özetinden başka bir şey değildi. O zaman yaşadığım sarsıntı yukarıda örneğini okuduğunuz kesişmeden çok daha acı vericiydi. Çünkü aklıma gelen özgün fikri farkında olmadan başkasından aşırmıştım. O ‘parlak’ fikri kaybetmiş olmam yeterince üzücü değilmiş gibi bir de şu soruyla boğuşmaya başlamıştım: Yazdığım her şey böyle bir okuma-unutma-yeniden keşfetme-yani çalma sürecinin ürünleri miydi? Bu soruyu ‘hayır’ diye yanıtlayıp yola devam etmekten başka bir seçenek yoktu tabii. Ama madem konu ‘bilmeden çalma’ yani kriptomneziye (cryptomnesia) geldi, iki Lolita’dan söz etmeden olmaz.”

“Nabokov iyi ki Lolita’yı yıllar önce okumuş olduğunu hatırlamamış! Yoksa dünya edebiyatı bir başyapıttan mahrum kalacaktı. Kaldı ki bir sanat yapıtı sadece bir fikirden, konudan ya da teknikten ibaret değildir. Ayrıca şunu da belirtmekte yarar var: Sanat etki üzerine kuruludur. Etkilemek için yazarız. Etkilenmek için okuruz. Etkileyebilmek için de etkilere kendimizi açmamız gerekir. Tüm edebiyat yapıtlarının birbirleriyle bizim farkında olmadığımız bir dilde konuştuklarını düşünüyorum zaman zaman; ama bu da başka bir konu.”

“Bir mekân yaratıldıktan ve orada bulunan nesneler bir kez adlandırıldıktan sonra okurun zihninde oluşan ‘görüntü’ zaman içinde solmaya başlar. Eğer hatırlatılmazsa o mekânda bulunan nesneler unutulmaya başlar. Bu cümlenin işlevlerinden biri, mekânın devamlılığını sağlamasıdır. Bir başka işlevi de hikâyenin kişilerinin eylemlerini anlatmasıdır.”

“İnsan zihni Hume’un ortaya koyduğu gibi zamansal bitişikliği nedensellikle karıştırmaya yatkındır; dolayısıyla birbiri ardınca gelen iki olgudan öncekini neden, ötekini sonuç saymak gibi bir koşullanması vardır.”

“Anlatılan kahramanların (özellikle uzun zaman dilimlerini içeren bir romanda) hangi yılda nerede, ne durumda olduklarını yazarın net bir şekilde önceden biliyor olması, anlattığı hikâyenin tutarlılığı için önemlidir. Bunu okura doğrudan yansıtmak zorunda değildir; ancak hikâyenin bir zaman cetvelinin önceden çıkarılmış olması çok işe yarar. Karakterler yaratılırken sadece onların kişilik özellikleri, psikolojik altyapıları değil aynı zamanda eğitim, meslek, sınıf, aile özellikleri, bir başka deyişle geçmişleri hayal edilir. Bunların arasında uyum yoksa karakter doğru bir biçimde ortaya çıkamaz. Geçmişi tasarlarken de zamansal tutarlılık gözetilir. Tabii anlatılan hikâyenin geçtiği zamana özgü ayrıntılara hiç değinmiyorum.”

“Kahramanlar kaderleriyle giriştikleri mücadeleyi bitirdiklerinde karakterleri de tamamlanmış olur. Herakleitos’un şu sözünü hatırlatır bu durum: ‘İnsanın karakteri onun kaderidir.’ Gerçek yaşamda kaderle mücadele ancak ölünce biter. Kurmaca bir yapıtta ise metnin sonunda mücadele belli bir noktada bitmiş olur. Gerçek yaşamın bir ‘final’i yoktur ama kurmaca yapıtlarda ‘final’ler önemlidir.”

“Kral öldü ve sonra kraliçe öldü. Bu bir hikâyedir.

Kral öldü ve sonra üzüntüsünden kraliçe de öldü. Bu da olay örgüsüdür.”

“Hikâye, yapılan tanımlamalarda her ne kadar kurmaca yapıtın içinde var olan bir unsur gibi görünse de aslında sadece öncesinde ve sonrasında vardır. Daha doğrusu, hikâye kurmaca yapıtın dışındadır: Yazarın zihnindedir veya okur metni bitirdikten sonra onun zihninde oluşmuştur. Ayrıca yazarın zihnindeki hikâye ile okurun zihnindeki bire bir değildir, olamaz. Metin okunduktan sonra zihinde oluşan hikâye, kurmaca yapıtın özdeşi değil, olsa olsa bir izlenimidir. Okurun zihinsel araçlarıyla yeniden kurulmuş, hatta okurun zihninde var olan hikâye kalıplarıyla tümleştirilmiş yeni bir anlatıdır. Yazarın durumu çok daha karmaşık tabii.”

“Farkındaysanız bu bölümde senaryo tekniklerinden söz ediyormuşum gibi oldu. Göstermekten, sahnelerden, montajdan söz ediyorum çünkü. Bu bir rastlantı değil. Aslında göstermek ve anlatmak kavramları en eski anlatı biçimlerinden biri olan dramadan kaynaklanmaktadır. Yani salt sinemanın edebiyat üzerindeki etkisi deyip geçemeyiz. Ayrım Platon’a ait: Mimesis ve Diegesis. Göstermek ve anlatmak. Dramada da iki anlatım kipidir bunlar. Olaylar oyuncular tarafından sahnede ‘canlandırılıyorsa’ yazar hikâyeyi gösteriyor demektir. Bir monologla koro yardımıyla olaylar özetleniyorsa yazar hikâyeyi anlatıyor anlamına gelir. Yaratıcı yazarlık kitaplarının hemen hemen tamamında bu ayrımın üzerinde durulur ve yazar adayına büyük harflerle ANLATMAYIN (özetlemeyin) GÖSTERİN denilir. Bu, kurmacanın altın kurallarından (!) biridir. Peki ama bu kural ne işe yarar? Daha doğrusu bu iki anlatım aracından birinin bu kadar şiddetle önerilmesinin nedeni nedir?”

“Aslında yapmaya çalıştıkları, sıradan insan zihnine uyumlu bir eğlence teknolojisi geliştirmektir. O yüzden de formülasyonlardan hiç kaçınmazlar. Örneğin tüm zamanların 20 ana olay örgüsünün listesi: Arayış, Macera, Takip, Kurtarma, Kaçış, İntikam, Muamma, Rekabet, Mazlum, Baştan Çıkarma, Başkalaşım, Dönüşüm, Olgunlaşma, Aşk, Yasak Aşk, Fedakârlık, Keşif, İfrat, Yükseliş, Düşüş. Olay Örgülerinin başka yazarlar tarafından da sınıflandırıldığını eklemeliyim. Örneğin, bir başka yerde 36 çeşit olay örgüsü tanımlanıyor. Aslında bu tür yaklaşımlar içinde en sadesinin Bu tek tip örgü tek sözcükle özetlenebilir: çatışma.”

“Borges’in bir önerisini altın kural olarak hatırlatmak isterim: ‘Fantastik bir öykü yazıyorsanız, öykünün içinde bir tane olağanüstü öğe kullanın. Onun dışında her şey sıradan gerçeklikle örtüşsün. Eğer birden fazla olağanüstü öğe kullanırsanız yazdığınız fantastik bir öykü olmaktan çıkar ve bin bir gece masallarına dönüşür.’ Bu saptamanın Poe’nun ‘tek etki’ yaratmak teziyle ne kadar güzel örtüştüğünü de hatırlayalım. Poe, öykü ürünü edebiyat içinde tanımlarken, amacın bir oturumda okunulup bitirilecek uzunlukta ve ‘tek etki’ yaratmaya yönelik bir metin yazmak olduğunu söyler.”

“‘Ağaçlar fırtınada çatırdıyordu’ cümlesini okuduğumuzda zihnimizde canlanan görüntü bu cümleyi anlatan bir filmden ya da fotoğraftan çok daha farklıdır. Tamamen bize ait bir görüntüdür. Üstelik okurun okuma ânındaki duygusal durumuyla da bağlantılıdır. Bu yüzden de aynı cümle iki kez ‘okunmaz’ desek yeridir.

Özet olarak, betimlemelerin iki temel işlevinin altını çizelim: Birincisi, kurmaca dünyanın gerçekliğini oluşturan mekân ve sahne özelliklerinin okurun zihninde canlanmasını sağlar; ikincisi, yazarın yazdığı metin içinde henüz kendisinin bile farkında olmadığı bilinçdışı unsurları harekete geçirir, anlatılan hikâyenin bir öykü veya romana dönüşmesine hizmet eder. Bizim için, yazarlar için bu ikinci işlev çok önemlidir. Sanat ayrıntıda gizlidir. Hem okuyan için hem de yazan için…”

“Bir karakteri daha etkileyici kılmak için onun yakın çevresine sönük bir karakter yerleştirirsiniz. Watson’ın sıradan aklı, Holmes’un üstünlüğünü daha belirgin hale getirir. Bu tip karakterlere ‘folyo karakter’ de deniyor. Holmes’u sarmalayan bir karakter olarak Watson… Benzer ikililer, çizgi romanlarda ve televizyon dizilerinde ne çok vardır…”

“Bu sorunu aşmak için ben anlatıcıyı kendinize yakın bir karakter olarak tasarlayabilirsiniz; tabii eğer hikâyeniz buna izin veriyorsa. O zaman da birçok okurun (özellikle de kurmaca kültürü kıt okurların) gözünde anlatıcı kahramanınız siz olursunuz. Okurun, anlattığınız hikâyenin sizin başınızdan geçmiş olduğu yanılsamasına kapıldığını hayretle fark edersiniz. Çoğu zaman yazarlar böyle bir karışıklık olmasından rahatsız olurlar. Kimileriyse bu tür bir inandırıcılık düzeyi yakaladıkları için kendilerini başarılı sayarlar. Oysa bu çok da yerinde bir kıvanç değildir.”

“‘Bir kadın birdenbire günlük tutmaya başlamışsa, ya âşık olmuştur ya terkedilmiştir,’ demişti Suzan. Defterler evinde dağ gibi yığılmıştı.”

“Ne zaman ki trene biniyorum, tüm bu ‘hesaplanmış, planlanmış’ yolculuk kendiliğinden bir maceraya dönüşüyor. Yolda karşılaştığım insanlar, aklımdan geçenler, hatırladıklarım… her şey kendiliğinden şekilleniyor. Planlamayı ne kadar sıkı yaparsak yapalım bir kez yazmaya başladığımızda hikâye kendi yolunu bulan bir nehir gibi zihnimizde kendine derin bir yatak kazarak ilerliyor. Dolayısıyla plan yapmaktan, kurgunun ince ayrıntıları üzerine düşünmekten korkmaya gerek yok. Bu noktada diyebilirsiniz ki, ‘Ben kendi hikâyemi planlanmış tren yolculuklarında değil, nereye varacağını hiç bilmediğim otostop maceralarında aramak istiyorum.’ Olabilir, buna da kimsenin itiraz edeceğini sanmıyorum. Belki de en iyisi kendinize yakın bulduğunuz yolu seçmektir.”

“Roman iç iskeleti olan, omurgalı bir canlıya benzer. Öykü ise iskeleti dışından gövdeyi saran kabuklu hayvanlara benzer.

Romanda metin, kas ve dokular gibi iskeletin üzerini örterek romanın bütününü ortaya çıkarır, iskeleti gizler. Öyküde, metin iskeletin kendisini oluşturur. Kabuk metni kaplar.

Bu ilginç mecaz, iki tür arasındaki uzunluk sorununa da ışık tutar: Dış iskeleti olan (kabuklu) hayvanların doğada varabilecekleri boyut sınırlıdır (en büyüğü dev ıstakozlar), omurgalı canlıların ise bu anlamda sınırsızdır (balina ya da fil gibi). Bu mecazın olanak verdiği bir başka çıkarım da öykünün ilksel ve yaşam şansı yüksek bir tür oluşunu açıklar. Değişen koşullara çok daha çabuk uyum sağlayarak kendini değiştirme ve yenileme yetisine sahiptir. Roman öldü mü, ölüyor mu gibi tartışmalar zaman zaman gündeme gelse de hikâye öldü mü, ölür mü gibi sorular sorulmamaktadır. Bu noktada yapılan mecazı düşündüğümde yapılacak en çarpıcı çıkarım, öykünün zamanın geçişine daha dayanıklı tür olduğudur. Dil var olduğundan beri en gündelik hikâyelerimizden en gizemli efsanelerimize, kutsal metinlerimizden yüksek sanat yapıtlarına kadar hangi kılığa girerse girsin hikâyenin varlığını ve işlevini hep sürdürdüğünü görüyoruz.”

“Bir başka mecaz da matematikten ödünç alınmıştır. Roman doğrusal cebire benzetilirken, metni oluşturan unsurların birbirlerine doğrusal bir şekilde (toplama işlemiyle) eklemlendikleri vurgulanır. Öyküde ise önemli olan unsurların toplamı değildir. Belli bir yerdeki ve andaki değişimin hızıdır.”

“Kurmaca metni okudukça karakter hakkında daha çok fikir sahibi oluruz, onun gelişimini çok daha iyi öğrenir, metin sona erdiğinde de gelecekte neler yapabileceğini tahmin edebiliriz. Metin bittikten sonra karakter hakkındaki düşüncelerimiz netleşmiştir. Gerçek yaşamda ise çoğunlukla bu süreç tersine işler. Bir insanı ne kadar az tanıyorsak onun hakkında hüküm vermemiz o denli kolay olur. İnsanı tanıdıkça, onun dünyasına girdikçe hakkında kesin yargılarda bulunmamız güçleşir. Çünkü gerçek insanlar kurmaca karakterlerden çok daha karmaşık ruhsal varlıklardır. Yaşam ile kurmaca arasındaki varoluşsal farklılıklar kurmaca kahramanları ile gerçek insanlar arasındaki uçurumu yaratır.”

“Anlatının karakterleri sadece o sahnede repliklerini söylemek üzere bulunan kuklalar değildir. Hatta kötü yazarların yaptığı gibi yazarlarının düşüncelerini seslendirmek için yaratılmış birer elçi hiç değillerdir. Kimileri bu ayrımın farkına bir türlü varamaz. Yazdıkları öykülerdeki ya da romanlardaki her şeyin kendi düşüncelerini aktarmak için var olduğunu sanırlar. Oysa sanat yapıtı mesaj ileten bir ortam değildir; yapıt, mesajın kendisidir. Kendinden başka bir mesaj da yoktur ortada. O nedenle yapıtların ‘taşıdığı mesajı açıklamaya çalışan’ eleştiri ve yorumları dikkatle değerlendirmek gerekir. Hele en tehlikelisi de yapıtın yazarının yorumlarıdır. Çünkü yapıt ile yazar aynı varoluş düzleminde değildir. Kimileri yapıtı yazarın uzantısı sanma gafletine düşer. En fenası da yazan kişinin öyle sanmasıdır.”

“O’Rourke’a göre: Üretim süreci açısından öykü yazmak sermaye-yoğun bir süreçtir. O kısalıkta özgün bir edebiyat yapıtını ortaya çıkarmak için yazarın çok daha fazla entelektüel birikime ve yeteneğe (sermayeye) ihtiyacı vardır. Roman yazmak ise daha emek-yoğun bir iştir.”

“Öykü ve romanın teknik özelliklerine gönderme yapan başka mecazlar da vardır. Bir tanesi boks sporundan: ‘Öykü nakavtla kazanır, roman sayıyla…’ Buna benzer bir başka açıklama: ‘Öykünün climax’ini (zirvesini) metnin içinde parmağınızla gösterebilirsiniz; oysa romanda bu zirveye yaklaştığınızı, sonra da geride bırakmış olduğunuzu hissedersiniz.’”

“Tolstoy, uzun zaman bir Fransız muharririnden her sabah tercüme yaparmış; sırf onun sanatını kavrayabilsin diye. O halde bizim romancıları, garplıları okumak ve onların tesiri altında kalmakla neye itham ediyoruz? Tesir etmeyen, iz bırakmayan okumak neye yarar? İnsan kendisine ilave etmek için okur, unutayım diye değil.”

YAZARLARDAN ÖNERİLER

“John Braine’in ‘Bir Roman Nasıl Yazılır’ adlı yazısındaki öneriler oldukça eğlenceli, özetleyerek alıntılıyorum:

1. Romanı yazın: Önce bölüm bölüm sinopsisini çıkarın, ardından 80000 sözcükten oluşan bir bölümünü yazıp ne kadar zamanda yazdığınızı ölçün, bir program yapıp ona uymaya çalışın ve yazabileceğiniz kadar çok sayıda sözcükle yazıp bitirin, düzeltmekle uğraşmayın. Romanınızın ilk taslağını ne kadar çabuk bitirdiğinize siz de şaşıracaksınız.

2. Deneyimlerinize dayanarak yazın: Çevreniz ve yaşantınız ne kadar sıkıcı olursa olsun, tek kaynağınız deneyimlerinizdir.

3. Asla otobiyografik olmayın: Sakın yazarlar (ya da sanatçılar) hakkında yazmayın.

4. Romanınızdaki eylemleri ve olayları iyi aydınlatılmış bir sahnede gözünüzün önünde oluyormuş gibi anlatın: Okur görsün.

5. Yazdıklarınız konuşma dili gibi rahat okunabilmeli: Yüksek sesle okunamıyorsa karışık olmuş demektir.

6. Diyaloglar karakterin aynasıdır.

7. Roman, bir hikâye anlatmalıdır.

8. Dramatize edin: Çelişkiler, karşıtlıklar, sürprizler olmalı.

9. Romanlar propaganda yapmamalı.

10. Gerektiği zaman bu kuralları kırmaktan kaçınmayın.

Bence bu listenin en güzel önerisi 10. maddesi! Bu gibi kısa yoldan ifade edilmiş ipuçlarının yararlı olup olmadığını sınamanın bir yolu yok.”

1. Yazmayı tamamlayamayacağınız fikrinden tamamen kurtulun. Tek seferde 400 sayfa yazmak yerine günde 1 sayfa yazın, yardımcı olacaktır. Böylece bitirdiğinizde şaşırmış olacaksınız.

2. Özgürce ve mümkün olduğunca hızlı yazın ve aklınızda ne varsa kâğıda aktarın. Tüm iş bitene kadar asla düzeltme yapmayın ya da yeniden yazmayı denemeyin. İş sırasında düzeltme yapmaya kalkışmak genelde yazmayı bırakmak için bir bahane oluyor. Ayrıca bu, malzemeyle ancak bilinçsiz bir şekilde kurulabilecek birliktelikten gelen akış ve ritme de müdahale etmiş olur.

3. Seyircilerinizin varlığını unutun. Başlangıçta isimsiz ve yüzsüz seyirciler sizi ölümüne korkutacaktır, daha sonraysa bunun bir önemi kalmayacaktır çünkü tiyatrodakinin aksine onlar aslında burada yoklar. Yazıda, seyirci tek bir okuyucudur. Tanıdığım ya da hayal ettiğim birine yazıyormuş gibi davranmanın faydasını zaman zaman görmüşümdür.

“Çok farklı yazarlardan öneriler alabilirdim, en sevdiklerimi ve en çok yararı olabilecekler arasından bir eleme yaptım. Kurt Vonnegut onlardan biri. Vonnegut’un öykü koleksiyonu Bagombo Snuff Box için yazdığı önsözden alınmış bu önerileri Yaratıcı Yazarlık 101 olarak adlandırıyor:

Öyle yazın ki sizi okuyan bir yabancı vaktini boşa harcamış gibi hissetmesin.

Okura destekleyebileceği hiç değilse bir karakter verin.

Her karakter, bu yalnızca bir bardak su olsa bile, bir isteğe sahip olmalı.

Her cümle bu iki şeyden birini mutlaka başarıyor olmalı — karakteri ortaya çıkarmak ya da hikâyeyi ilerletmek.

Mümkün olduğu kadar hikâyenin sonuna yakın bir yerden başlayın.

Sadist olun. Karakterleriniz ne kadar tatlı ya da saf olurlarsa olsunlar başlarına öyle korkunç şeyler getirin ki okuyucu onların nasıl insanlar olduklarını görebilsin.

Yalnızca tek bir kişiyi memnun etmek için yazın. Sözgelimi, pencereyi açıp tüm dünyayla aşk yaşamaya kalkarsanız hikâyeniz zatürreeye yakalanacaktır.

Okuyucularınıza mümkün olduğu kadar çabuk ve fazla bilgi verin. Onları meraklandırmayın. Okuyucularımız neyin, nerede, niçin olduğunu tam olarak anlayabilsinler ki hamamböcekleri son birkaç sayfayı yiyip bitirdiğinde hikâyeyi kendileri tamamlayabilsinler.

Çağımın en iyi Amerikalı öykü yazarı Flannery O’Connor’dı (1925–1964). Kendisi ilki hariç kurallarımdan her birini yıktı ki büyük yazarlar buna meyyaldirler.”

“İlhamın boşluğunu yazdıklarını temize çekerek doldur. Sezgi bu süreçte uyanacaktır.”

“Stanford Üniversitesi araştırmacılarından Lera Boroditsky bu hipotezi yeniden gözden geçirmemizi öneriyor. Makalelerinden birinde verdiği örnek çok zihin açıcı: ‘Bush read Chomsky’s latest book’ gibi bir cümleyi Türkçede ifade etmek için iki seçeneğimiz var. ‘Bush, Chomsky’nin son kitabını okudu’ ya ‘Bush, Chomsky’nin son kitabını okumuş,’ diyebiliriz. Yani, diyor Boroditsky, bu cümleyi kuran kişinin Bush’un kitabı okuduğuna tanık mı olduğu yoksa bir yerden mi duyduğunun bilgisi gerekli! Okudu dediğimiz zaman kitabı okumuş olduğuna tanıklık etmiş olduğumuzu dile getiriyoruz. Oysa İngilizcede böyle bir ayrım yok. Başka dillerde de başka özellikler ön plana çıkıyor diye ekliyor Boroditsky. Örneğin İngilizcede fiili değiştirerek olayın zamanını belirtebiliyoruz; Endonezya dilinde bu mümkün değil. Rusçada fiili değiştirerek hem zamanı hem de cinsiyeti belirtmiş oluyoruz. Yani bu cümleyi Rusçaya çevirebilmek için kitabı okuyanın George Bush mu yoksa Laura Bush mu olduğu bilinmek zorunda, Türkçede ise böyle bir koşul söz konusu değil. Rusçada ayrıca tamamlanma bilgisini de dahil etmek zorundayız. George Bush kitabın tamamını okumuşsa başka bir şekilde, kitabın sadece bir kısmını okumuşsa başka bir şekilde kuruyoruz cümleyi! Örnekleri çoğaltmak mümkün… Farklı dillerde olayları farklı ifade ediyoruz. Peki, bu aynı zamanda farklı düşündüğümüz ve dünyayı farklı algıladığımız anlamına da geliyor mu?”

“Özgür irade hakkında bir düşünce deneyi gibi tasarlanmış olan romanın kaynağında ne yazık ki gerçek bir olay vardır. Alex ve arkadaşlarının bir yazarın (okumakta olduğumuz romanın, Otomatik Portakal’ın yazarının) evine girip karısına tecavüz ettikleri sahne aslında Burgess ve karısının gerçek yaşamlarında başlarından geçmiş, acı bir olayın temsilidir. Hatta Burgess’in karısı bu olay nedeniyle düşük yapmıştır. Yazarın bu korkunç olayla yüzleşmek ve bir şekilde anlamlandırabilmek için romanı üç hafta gibi kısa bir sürede yazdığını biliyoruz. Belli ki yarattığı ve aslında nefret etmesi gereken bu karakteri anlamak için, onunla empati kurabilmek için müthiş bir çaba sarf etmiş, o nedenle de Alex’e kendi ruhundan çok önemli bir parçayı üflemiştir: Müzik aşkı.”

“Okurların/izleyicilerin başından beri romandan/ filmden beklentisi insan ruhunun ve hayat denen muammanın derinliklerine nüfuz edebilmektir. Bu kimi zaman öykünün o kısa ve yoğun bakışında, kimi zaman da bir romanın karmaşık koridorlarında yakalanabilir. Asıl fark ise okuma sürecinde ortaya çıkar. Okur bir öykünün dünyasını kendi yaşadığı ânın içinde eritir; edebî etkiyi yoğun ve kısa bir sürede hisseder. Romanda ise süreklilik önemlidir. Kişi roman okumaya defalarca ara verip geri dönebilir. Bu da roman türünü popüler kılan en önemli özelliktir kanımca. Sinema filminin süresiyle sınırlı olması, bir oturuşta tamamen bitirilmesi öykü okuma sürecine benzetilebilir. Televizyon dizisi ise süreklilik açısından roman okumaya yakındır.”

“…her rağmen iyimser bir karakterdir. Oysa Dr. House kiniktir. Dr. House’u huysuz kılan aslında postmodern insanın aptallıklarıdır. Tüm o cinsiyetçi, kaba, tembel, asi görünümü postmodern yüzeyselliklere karşı bir tepkidir. Gerçekte ne düşündüğünü asla bilmeyiz. Yalnız başına kaldığında piyanosunun tuşlarına dokunurken bizim için bir muammadır ama kesinlikle o huysuz adam değildir. Aklıyla dünyaya direnen yaralı biridir sadece.”