Venedik maskeleri yine bir salgın hastalıkla ortaya çıkmıştı

Doğal ve tarihi güzellikleriyle nadide şehirlerden biri olan Venedik, bienallerden karnavallara, her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen nice kültürel etkinliğe ev sahipliği yapıyor. Bir sanat ve kültür şehri olarak dünya genelinde milyonlarca turisti ağırlayan Venedik’in akıllarda öne çıkan imgeleri ise şehri örümcek ağı gibi saran kanalları ve elbette maskeler.

Maske, Venedik kültürünün belki de en eski ve en önemli sembolü. Tarih boyunca yaşatılan maske kültürü ve karnavalı yaklaşık 800 yıldır varlığını sürdürüyor. Bazen kullanımı zorunlu kılınan, bazen de kesinlikle yasaklanan Venedik maskelerinin ortaya çıkışının ve kullanılmaya devam edilişinin pek çok ilginç sebebi var. Sanıldığının aksine Venedik maskelerinin kullanımı, şehrin sadece eğlence hayatından kaynaklı değil, aynı zamanda hastalıktan, tehlikeden ve entrikadan doğuyor. Tıbbi maskenin hayatımızın önemli bir parçası olduğu bu salgın günlerinde, Venedik şehrinin süslü maskelerinin ortaya çıkışının temel nedeni yine bir salgın hastalık; adı veba.

Maskenin ortaya çıkışı?

Rivayete göre 1348'de yaşanan veba salgını, neredeyse Venedik nüfusunun yarısının ölümüne sebep olmuş. Hayatta kalan hastalıklı kişiler ise yaralarını, berelerini gizlemek için uzun kıyafetler giymeye başlamış, yüzlerindeki yaraların görünmemesi için de maskeler takmışlar.

Doktorlar kendilerini koruyor

Veba, farklı tarih aralıklarıyla Venedik'i defalarca vurdu, pek çok insan hayatını kaybetti. İtalyan doktorlar hastalarıyla ilgilenirken gaga burunlu maskeler takıyorlar, böylece sağlık önlemi alıyorlardı. Başlangıçta, doktor Charles de Lorme tarafından veba ile savaş sırasında popüler hale getirilmiş bu maskenin gözleri, hastalığa maruz kalmamak için kristal lenslerle perdelenmişti. Maskenin uzun gagası ise hastalıktan uzak tuttuğuna inanılan çeşitli ot ve ilaçlarla dolduruluyordu. Günümüzde Venedik’te turistlere satılmaya devam edilen bu uzun burunlu çirkin maskeler, hâlâ veba maskesi olarak isimlendiriliyor.

Olmak istediğin kişi için maskeni tak

14. yüzyılın devamında maskeler renklenip şekillendi, halkla bütünleşen bir simge haline geldi. Günlük hayatta kullanıldığı gibi estetik, sanatsal değer taşıyan yeni türleri, daha gösterişlileri de üretildi. Maskeler iki çeşide ayrılıyordu; karnaval sırasında giyilen geleneksel maskeler ve karakter maskeleri. Venedik maskelerinin işlevi, hem pratik hem de eğlence içindi. Fakat maskenin bazı faydalar sağlayabileceği de fark edildi. Taktığı maske sayesinde kişi, olmak istediği biri olabilirdi ve ne yapmak istiyorsa onu yapabilmekte özgürdü. Zavallı bir adam makam sahibi bir soylu gibi görünebilir ya da bir kadın, erkek gibi davranabilirdi.

Devlet görevlileri maske altında iş görüyor

Maskeler kimi zaman pragmatik amaçlara da hizmet ediyordu. Ticaretin önemli merkezlerinden biri olarak Venedik’te hem tacirler hem de devlet adamları, başkalarının ne gibi anlaşmalar yaptıklarının bilinmesini istemeyebiliyordu. İşte maskeler, devlet görevlileri, tacirler ve casuslar için büyük kolaylık sağlıyordu. Öte yandan maskeler 18. yüzyılda, siyasi oylamalara katılırken, insanların gizliliğini sağlayabilmesi için de standart bir kamuflaj görevi görüyordu.

Maske eşitlik getiriyor

Günlük yaşamda da kullanılan maskeler; zengin ve fakirler arasındaki görüntü ve sınıf farklılıklarını kaldırıp insanların eşitliğini sağlayabiliyordu. Venedik maskeleri, bir dönem kadınların, erkeklerin egemen olduğu yerlere girebilmesi ve fakirlerin süslü elbise partilerinde soylularla bir arada olabilmesi gibi amaçlara hizmet etti. Evet, fakirler, soyluların balolarına maskeler sayesinde gidebiliyordu.

Maske yasağının nedeni

Maskelerin çeşitli amaçlar için kullanılıyor olması zaman içerisinde şehrin yönetiminin otoritesine zarar vermeye başladı. Asayişin teminini olumsuz etkiliyordu ve halk kendini maskeyle gizleyebildiği için ahlaki bozulma artış göstermişti. Sonunda, günlük yaşamdaki maskelerin kullanımı sınırlandırıldı hatta daha sonra yasaklandı.

Venedik Cumhuriyeti’ni yöneten 300 ailenin oluşturduğu Büyük Konsey ve onların da üstünde ki Onlar Meclisi, maskeye dair pek çok yasak koydu ve ağır cezalar uyguladı. O zamanlar ahlaksızlığın simgesi olarak görülen Venedik maskeleri bugün turistik ve kültürel bir nesne olarak oldukça popüler.

Venedik Karnavalı

Venedik, son derece zengin ve güçlü bir ticaret merkeziydi. Akdeniz'deki konumu; Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya'da sayısız ticaret yolu üzerinde bulunmasını sağlamıştı. Dolayısıyla halkı da yönetimi de varlıklıydı. Eğlenceye ve kültürel etkinliklere değer veriliyordu. Venedik Karnavalı, bu etkinliklerden biriydi, geçmişi 13. yüzyıla dayanan ve maskeleriyle dünya çapında ünlü olmuş bir kutlamaydı.

Rivayete göre karnaval; 1162 yılında Venedik’in kazandığı bir zafer sonucu halkın şimdiki San Marco Meydanı’nda dans etmeye başlaması ve bu ritüelin gelenekselleşmesiyle ortaya çıkmıştı. Karnaval süresince insanlar rengarenk kostümler giyer, birbirinden ilginç ve farklı maskeler takar, zaten çok güzel bir şehir olan Venedik'in sokaklarında gezinerek izlenmeye değer görüntüler oluştururlardı. 1979 yılından bu yana devlet eliyle resmi bir festival olarak kutlanan karnaval, her yıl Şubat ayında gerçekleştirilmeye devam ediliyor. Santo Stefano günü ile başlayıp Hıristiyanlar için kutsal olan Büyük Perhiz’in başlamasından hemen önce, Şubat’ın ilk Salı günü sona eriyor.

Karnavalın en önemli özelliği olan maskeler, festival komitesi tarafından belirlenen temalar kapsamında hazırlanıyor ve festival dönemi boyunca kentin hemen her yerinde bu temaya uygun etkinlikler düzenleniyor. Günümüzde maske takmanın zorunlu olmadığı karnavalda, turistler özgür kılınmakla birlikte Venedik halkı maske takmaya özen gösteriyor. Bunun nedeni takılan maskelerin toplumsal sınıf farklılıklarını yok ettiğine inanılması.

En güzel maske ödülü

Karnavalın en önemli etkinliklerinden biri ise son gün yapılan ve uluslararası bir tasarım jürisi tarafından en iyisi seçilen maske yarışması. Prestijli ödülü alabilmek için tasarımcılar tüm yıl boyunca en güzel maskeyi yapmak için çalışıyorlar.

Karnaval boyunca kullanılan maskeler, deri, porselen ve camdan üretiliyor. Daha basit olanlarsa genelde alçı taşından imal ediliyor. El boyamasıyla da rengarenk süsleniyor, şekil alıyor. En çok tercih edilen maske; Buata adı verilen, burun, göz ve alın bölgesini kapatan, erkeksi görünümlü bir maske. Bu maskenin diğerlerine oranla daha çok tercih edilmesinin nedeni ise daha rahat nefes almaya imkân tanıması. Bir diğer meşhur maske ise Punchinella. Punchinella, uzun sarkık burunlu bir maske. Veba doktorlarının kullandığı şekilde gizemli ve korkutucu bir havaya sahip.